ΡΥΘΜΟΛΟΓΙΑ

«Κάθε τέχνη έχει τις ρίζες της στο ανθρώπινο μυαλό, περισσότερο στις αντιδράσεις μας παρά στον ίδιο τον ορατό κόσμο, και ακριβώς επειδή η τέχνη είναι ¨αντιληπτική¨, όλες οι παραστάσεις αναγνωρίζονται από το ύφος τους». E.H.Gombrich, Art and Illusion.

Στην Αίγυπτο όμως, οι Έλληνες ήρθαν για πρώτη φορά σ' επαφή με συμπαγείς πέτρινες κατασκευές καθώς και με πέτρινους κίονες που τα κιονόκρανα και οι βάσεις τους είχαν περίτεχνα σκαλίσματα. Το ιερό του Ποσειδώνα – ο ναός και τα -περισσότερα από- έξι μεγάλα κτίρια- είναι ένα από τα μεγαλύτερα ιερά του Σαρωνικού κόλπου, με την αρχιτεκτονική του σπουδαιότητα να βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με άλλα μεγάλα ιερά στην Ελλάδα (The Kalaureia Research Program, The Swedish Institute at Athens, http://www.kalaureia.org/).

Κρίνουμε σκόπιμο να αναφερθούμε σε μερικά βασικά στοιχεία της ρυθμολογίας των κλιμάκων και της αρμονίας στους αρχαίους ελληνικούς ναούς, τονίζοντας ότι συναντάμε και μικτές ιδιωματικές μορφές, όπως εξ άλλου στον ίδιο τον Παρθενώνα. Στην ανατολική στοά για παράδειγμα, όπως αναφέραμε ήδη, υπήρξε συνδυασμός ρυθμών -του Δωρικού και του κομψότερου του Ιωνικού- στην πρόσοψη υπήρχε κιονοστοιχία 16 δωρικών κιόνων και στο εσωτερικό, κατά μήκος της στοάς, κιονοστοιχία 4 ιωνικών κιόνων. Ο ελληνικός ναός είναι φτιαγμένος για να καλεί από μακριά, αλλά από κοντά τα πράγματα αλλάζουν. Οι κυριότεροι αρχιτεκτονικοί ρυθμοί έκαναν την εμφάνισή τους τον 7ο αιώνα. Στην Ηπειρωτική Ελλάδα αναπτύχθηκε ο Δωρικός Ρυθμός, όπως ονομάζεται στην αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική, και ειδικότερα στη ναοδομία, ο ρυθμός εκείνος που διακρίνεται για τη λιτότητα, την αυστηρότητα και τη μνημειακότητά του από τον πιο διακοσμητικό Ιωνικό Ρυθμό (http://el.wikipedia.org/wiki).

Χαρακτηρίζεται από απέριττους, με ραβδώ­σεις και χωρίς βάση κίονες — όπως εκείνοι των Μυκηναϊκών και των Αιγυπτιακών ναών — και πλατιά κιονόκρανα. Το πάνω μέρος των δωρικών κατασκευών χαρακτηριζόταν από τη ρυθμική διαίρεση της ζωφόρου σε τρίγλυφα και σε μετόπες (συχνά με ανάγλυφη διακόσμηση) και αποτελούσε ελεύθερη μίμηση των ξύλινων κατασκευών των παλιότερων ναών. Οι απαρχές του Δωρικού Ρυθμού πιστεύεται ότι βρίσκονται στο Άργος και την Κόρινθο, δύο σημαντικά δωρικά κέντρα τέχνης κατά τη Γεωμετρική Περίοδο (8ος αι. π.Χ.). Ο Παυσανίας αναφέρει ότι στον δωρικό ναό της Ήρας στην Ολυμπία -έναν από τους αρχαιότερους- είδε έναν από τους ξύλινους κίονες –αρχιτεκτονικά κατάλοιπα τόσο πρώιμης εποχής που κανείς τους δεν έχει σωθεί- ανάμεσα στους λίθινους. Έτσι εικάζεται ότι οι ξύλινοι κίονες αντικαταστάθηκαν σταδιακά με λίθινους, και αυτό δικαιολογεί και το ότι κανένας από αυτούς δεν είναι ίδιος με κάποιον άλλο. Ό Δωρικός Ρυθμός επικράτησε και στις Ελληνικές αποικίες της Δύσης.

Στην Ανατολική Ελλάδα και στα νησιά, επικράτησε ο Ιωνικός Ρυθμός, ο οποίος δανείστηκε τα διακοσμητικά του στοιχεία από την Ανατολίζουσα τέχνη. Χαρακτηριστικά του Ιωνικού Ρυθμού είναι ή ελικοειδής μορφή του κιονόκρανου και τα φυτικά μοτίβα. Στον Ιωνικό ρυθμό, σε αντίθεση με τον δωρικό ρυθμό, ο κίονας δεν στηρίζεται πάνω στον στυλοβάτη, παρά έχει τη δική του βάση. Οι κίονες σε σύγκριση με τους κίονες του δωρικού ρυθμού είναι λεπτότεροι, στενεύουν ελαφρώς προς τα πάνω, και έχουν οριζόντιες αυλακιές. Το κιονόκρανο είναι λεπτεπίλεπτο, στηρίζεται πάνω στον αστράγαλο, μια λεπτή πλάκα μεταξύ του κίονα και του κιονόκρανου. Ήδη από τον 7ο αιώνα, παρουσιάζεται στην Ελλάδα -στη Σάμο- ένας τουλάχιστον ναός με περιστύλιο που στο εξής θα αποτελέσει αναπόσπαστο μέρος της αρχιτεκτονικής των Ελλήνων. Στα ιωνικά κτίρια, το πάνω μέρος του ναού, πού στηρίζεται στο περιστύλιο, είναι πιο απλό απ’ ό,τι στα δωρικά και χαρακτηρίζεται από μία συνεχόμενη ζωφόρο, πού ορισμένες φορές διακοσμείται με ανάγλυφες μορφές (Mπόρντμαν T., Aρχαία Eλληνική τέχνη, σ. 69). Αναφερόμαστε στους ρυθμούς της εποχής γιατί λόγω της αποσπασματικής κατάστασης των αρχιτεκτονικών μελών του ναού του Ποσειδώνα, ένας δόκιμος τρόπος για ν’ απαντήσει κανείς σε ερωτήματα τυπολογίας και ρυθμολογίας είναι να επιχειρήσει μία ενδελεχή συγκριτική μελέτη παρόμοιων κτηρίων και ιερών σε γειτονικές περιοχές. Φυσικά και οι μελλοντικές μπορεί επίσης να φωτίσουν τα ερωτηματικά μας με επιπλέον πληροφορίες για τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του ιερού. Οι ρυθμοί αυτοί εφαρμόστηκαν στο εξωτερικό των ναών, πού κατά τα άλλα διατήρησαν την απλότητα τους. Το παλιό απλό σχέδιο που πρόβλεπε έναν πρόναο και ένα σηκό διατηρήθηκε, με τη μόνη διαφορά ότι τώρα προστέθηκε και το περιστύλιο. «Στο εσωτερικό του σηκού υπήρχε ένας αριθμός από κίονες πού υποβάσταζαν την οροφή — ακολουθώντας τον κεντρικό άξονα αρχικά, ενώ αργότερα είχαμε δύο σειρές κιόνων, έτσι ώστε να δημιουργείται ένα είδος κεντρικού κλίτους που οδηγούσε προς το λατρευτικό άγαλμα» Τελικά, ο Ιωνικός Ρυθμός θα παρουσιάσει γενικά μεγαλύ­τερη ποικιλία και ελευθερία στη διακόσμηση και στα ποικίλματα και, σε σχέση με το Δωρικό, μοιάζει παραφορτωμένος και χωρίς οργανική ενότητα. Η αντίθεση αυτή ανάμεσα στους δύο βασικούς ρυθμούς είναι ένα οπτικό χαρακτηριστικό που εκμεταλλεύτηκαν με επιτυχία οι αρχιτέ­κτονες τής Κλασικής Περιόδου. Όσον αφορά τις κλίμακες: ο πιο διάσημος τύπος πάνω στον οποίο μπορεί να βασιστεί μια κλίμακα, είναι ο ελληνικός μαθηματικός αναλογικός τύπος, η χρυσή τομή. Χαρακτηρίζεται από μεγάλη οπτική κομψότητα και επιτυγχάνεται από τη «διχοτόμηση ενόςτετράγωνου και χρήση της διαγωνίου του ενός ημίσεως του τετραγώνου ως ακτίνας για την επέκταση των διαστάσεων του τετραγώνου, ώστε να σχηματι­σθεί ένα«χρυσό τετράγωνο» (αναλογία α:β = γ:α)». Οι Έλληνες τη χρησιμοποίησαν για να σχεδιάσουν από τους αμφορείς έως και τις κατόψεις και όψεις των ναών.