9 Αυγούστου 2015: Σε μια διαφορετική ατμόσφαιρα απ’ τις συνηθισμένες και σε υψόμετρο 1105 μ. τελέστηκε η λειτουργία στο γραφικό, αξεπέραστου «μινιμαλιστικού στυλ» (των ανυποψίαστων γι’ αυτό κατασκευαστών του) εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία στο Ορθολίθι. Πάνω από 100 άτομα, κάθε ηλικίας ανέβηκαν στα «κατσάβραχα» για να τιμήσουν τον Άη Λια. Το κάλεσμα για τη λειτουργία ήταν πρωτίστως μια πρωτοβουλία του δημοτικού σύμβουλου και επικεφαλής της μείζονος μειοψηφίας στο Δήμο Τροιζηνίας-Μεθάνων κ. Σ. Αθανασίου. Στην λειτουργία παρευρέθη και ο αντιπεριφερειάρχης Νήσων κ. Π. Χατζηπέρος με τη σύζυγό του κα Αναστασία Στάικου και τον γιο τους Παναγιώτη.
O προφήτης Ηλίας, ο Άη Λιας, τιμάται στις κορφές των λόφων και των ψηλών βουνών, είναι ο άγιος που διάλεξε να κατοικεί «στα ψηλώματα». Πολλές κορφές φέρουν το όνομά του και οι περισσότερες έχουν εκκλησάκια ή εικονοστάσια αφιερωμένα στον άγιο γι’ αυτόν τον λόγο.
Και αυτό γιατί, σύμφωνα με μια από τις παραδόσεις, όπως τη διηγούνται στην Αχαΐα, «ο Άη Λιας ήταν ναύτης, και επειδή θαλασσοδερνόταν και έπαθε πολλά στη θάλασσα, ενώ πολλές φορές κόντεψε να πνιγεί, βαρέθηκε τα ταξίδια και το καλό τους και αποφάσισε να πάει σ’ ένα μέρος που να μη ξέρουν τι είναι θάλασσα και τι καράβια. Εκεί ήθελε να ρίξει αγκυροβόλιο, μακρυά από το μένος του Ποσειδώνα, με τα αγριεμένα του νερά και τα κύματα που σηκώνονταν σαν βουνά. Βάζει λοιπόν πλώρη και στον ώμο του το κουπί και βγαίνει στη στεριά. Όποιον συναντούσε τον ρωτούσε τι είναι αυτό πού βαστάει. Όσο του έλεγαν “κουπί” τραβούσε ψηλότερα, και ακόμη ψηλότερα, ώσπου έφτασε στην κορφή του βουνού. Ρωτάει τους ανθρώπους που βρήκε εκεί τι είναι, και του λένε “ξύλο”. Τότε ηρέμησε, σιγουρεύτηκε πως αυτοί δεν είχαν δει ποτέ τους κουπί και έμεινε μαζί τους για πάντα εκεί στα ψηλά». Εκεί στις βουνοκορφές κτίστηκαν μικρά εκκλησάκια προς τιμή του και γίνονταν λειτουργίες.
Για να τιμήσει κανείς τον Άη Λια την ημέρα της γιορτής του έπρεπε «να το λέει η καρδιά του», γιατί όφειλε να ανεβεί στην κορφή του βουνού μέσα στο κατακαλόκαιρο. Όμως, όταν έφτανε εκεί αποζημιωνόταν για την ταλαιπωρία του, αφού αγνάντευε από ψηλά τα κατώμερα, το μάτι του δε χόρταινε να απολαμβάνει αυτή την υπεροχή.
Στην περιοχή του Πόρου και της Τροιζηνίας, υπάρχουν εκκλησάκια του Άη Λια, τόσο μέσα στο νησί, στην κορφή του βουνού πάνω από την Κόκλα, όσο και στο ψηλότερο βουνό της Τροιζηνίας, το Ορθολίθι.
Ο Άη Λιας του Πόρου αλώθηκε προ πολλού. Άνοα θηρία κατέστρεψαν το δάσος, διάνοιξαν δρόμους και ... τα Ι.Χ. παρκάρουν στο ιερό του ναϊδρίου. Έτσι, και η «κουτσή Μαρία» κατεβαίνει «κυριλάτα» απ’ τη λιμουζίνα και κάνει πως προσεύχεται. Όμως ο Άη Λιας δε βρίσκεται πια εκεί. Τον εκθρόνισαν τα αυτοκίνητα. Ζαλώθηκε το κουπί ξανά και όπου φύγει...
Ο Άη Λιας στο Ορθολίθι
Εδώ τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα. Ο Άη Λιας, ένα μικρό εκκλησάκι (που κτίστηκε από τάμα μιας γυναίκας της περιοχής), τόσο μικρό, που μόνο τον παπά και κανά δυο άτομα ακόμη -μετά βίας- χωράει, συγκινεί τους πάντες, πιστούς και «λιγότερο πιστούς». Γιατί, δεν πρόκειται απλώς για ένα λιτό κτίσμα, αλλά θαρρείς πως κάποιοι βοσκοί από μόνοι τους, πετραδάκι – πετραδάκι, τέλειωσαν όπως όπως το μικρό τους αριστούργημα. Έκτισαν ένα ναΐδριο, που μόνο εκεί κατοικεί ο Θεός. Μόνο σε τέτοια εκκλησάκια και όχι στα τσιμεντένια πανάκριβα, άκομψα και μεγαθήρια του κιτς των εργολάβων μπορείς να βρεις τον Θεό.
Ο Άη Λιας στο Ορθολίθι, σε καθηλώνει με την υπερβολική του απλότητα, την ανεξήγητη απεραντοσύνη των ελάχιστων τετραγωνικών του, το «άτεχνο» μαγευτικό του χτίσιμο, το ολόλευκο πιτσίλισμά του, που το χειμώνα ανακατεύεται με το χιόνι, αλλά το εκκλησάκι στέκει αγέρωχο πάνω από το χιόνι, αποτελεί μια μελετημένη επέκταση της λευκής φορεσιάς για το Ορθολίθι.
Πλάϊ του καμαρώνουν οι βοσκοί, που αρέσκονται να ανεβαίνουν στην κορφή του Ορθολιθιού, να υπερηφανεύονται για τα προνόμιά τους, μακρυά από τη μιζέρια και τις κρεατομάζες που λιάζονται στις παραλίες. Από τότε όμως που οι Μπομπολαίοι αποφάσισαν να καταστρέψουν ολοκληρωτικά το Ορθολίθι (με παράπλευρες επιπτώσεις και για το άγνωστο μέχρι τότε εκκλησάκι του Άη Λια), με τις τεράστιες ανεμογεννήτριες, τους δρόμους, τα βράχια που κάλυψαν την πλαγιά και τα πρανή, η κορφή του Ορθολιθιού αλώθηκε στην αιωνιότητα. Δε δίστασαν οι αθεόφοβοι να μπήξουν και μία ανεμογεννήτρια πλάϊ ακριβώς από το εκκλησάκι, το βεβήλωσαν κι’ αυτό (όχι με τη θρησκευτική μόνο έννοια του όρου) δείχνοντας την πραγματική εικόνα της φάρας των «ιδιωτών», που δε χορταίνουν με τίποτα. Η πρόσβαση πλέον στο εκκλησάκι του Άη Λια έγινε εύκολη για όλους. Καλό αυτό ή κακό;
Είναι σαν να βλέπεις «ψάρι στο βουνό και θάλασσα σπαρμένη...»! Ανατριχιάζεις σαν βλέπεις τα αυτοκίνητα να πολιορκούν το κάστρο του Άη Λια και να επιβάλλουν την υπεροχή τους. Απ’ τη μια οι ανεμογεννήτριες, απ’ την άλλη οι ορδές των πολιορκητικών μηχανών, και ο Άη Λιας έτοιμος να βγάλει κραυγή απόγνωσης για την απροσδόκητη αυτή εξέλιξη.
Το εκκλησάκι, σαν νεότερο και μοναδικό μνημείο θα έπρεπε να αποτελεί ένα καύχημα για τα περίχωρα και τους κατοίκους του, για όλους τους Τροιζήνιους, αφού διαθέτουν τον δικό τους Όλυμπο και μάλιστα με ναό στην κορφή του, κάτι που στερείται η κοιτίδα των θεών της αρχαιότητας. Οφείλουν οι Τροιζήνιοι να το αξιοποιήσουν και τουριστικά, ΧΩΡΙΣ ΚΑΜΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, και να αποκομίσουν τεράστια οφέλη από το μοναδικό αυτό θείο δώρο! Αν δεν υπήρχαν οι δρόμοι, μια περιπατητική ξενάγηση για την κατάκτηση της κορφής και τη «συνάντηση» με τον άγιο, θα αποτελούσε τον καλύτερο προορισμό των τουριστικών γραφείων και των φυσιολατρικών οργανώσεων. Και τώρα (παρά τη βάναυση κακοποίηση από τους εργολάβους) υπάρχει περιθώριο ανάπτυξης τέτοιων δραστηριοτήτων, αλλά θα πρέπει το εκκλησάκι να διαφυλαχτεί ως κόρη οφθαλμού από τους κατοίκους (από τον κ. Σ. Λιώση, που δίνει μάχες για την προάσπιση των τοπικών συμφερόντων και πρωτοστατεί σε κάθε ενέργεια για το καλό της τοπικής και εγκαταλειμμένης τοπικής κοινωνίας της ορεινής Τροιζηνίας).
Το μονοπάτι και η Αρχαιολογική Υπηρεσία
Περίλυπη η ηλικιωμένη κυρία που δεν μπορεί να ανέβει από τα βράχια στο εκκλησάκι;
Παράπονο και casus belli αποτελεί για τους κατοίκους των χωριών αυτών η παρεμπόδιση (από την Αρχαιολογική Υπηρεσία) της προσπάθειας βελτίωσης των «όρων πρόσβασης» στο εκκλησάκι του Άη Λια, ώστε να μπορούν να το επισκέπτονται και οι γέροντες, οι ανήμποροι, όλοι όσοι επιθυμούν να προσκυνήσουν τον άγιο, να παρευρεθούν στη λειτουργία. Οι κάτοικοι θέλουν να σπάσουν κάποια μικρά βράχια (πέτρες ριζιμιές), ώστε να δημιουργηθεί ένα υποτυπώδες μονοπάτι. Εδώ λοιπόν βρίσκουν την αρχαιολογία αντίθετη. Εξοργισμένος ο φωνακλάς Σπύρος αναρωτιέται: «Τι δουλειά έχει η αρχαιολογία εδώ;». Ίσως έχει δίκιο. Ωστόσο θα πρέπει με νηφαλιότητα να σκεφτεί κανείς, ότι η οποιαδήποτε παρέμβαση στο χώρο θα πρέπει να γίνει με σπουδή και σωφροσύνη, με μελέτη και σχεδιασμό. Η πρόσβαση κρίνεται απαραίτητη, αλλά και η διαφύλαξη αυτού του ανυπολόγιστου πολιτισμικού πλούτου αποτελεί μέλημα της κοινωνίας. Τον πρώτο λόγο έχει η τοπική κοινωνία, αλλά θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτική στις αποφάσεις της γιατί, για παράδειγμα, μια μικρή δημοτική εργολαβία αυτού του ασήμαντου έργου, θα προβάλλει το εργολαβικό όφελος αδιαφορώντας για το αποτέλεσμα και τις επιπτώσεις του στο χώρο.
Επομένως, καλό μεν και απαραίτητο το μονοπάτι, αλλά ... μακρυά από τα κοράκια, τους εργολάβους. Αυτοί δεν έχουν ούτε ιερό ούτε όσιο. Το έδειξαν εξ’ άλλου με την ολοκληρωτική καταστροφή του περιβάλλοντος, αφήνοντας τα βράχια σε ολόκληρη την πλαγιά του βουνού του Ορθολιθιού, εκεί που έφτιαξαν τους δρόμους για τις ανεμογεννήτριές τους!
Ο ανεπανάληπτος θησαυρός του Άη Λια
Το εκκλησάκι αυτό, ίσως έχει υποτιμηθεί από πολλούς, αφού δεν είναι του αντικειμένου τους η μελέτη των στοιχείων που το αναδεικνύουν σε ένα σύγχρονο, όσο και μοναδικό, έργο της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Τέτοια στοιχεία είναι η υπεραπλουστευμένη τεχνοτροπία του κτίσματος, το τυχαίο δομικό υλικό, η παντελής έλλειψη στοιχειωδών υλικών (αγκωνάρια κ.λπ.), αλλά και η ανάγκη, λόγω αυτών των δυσκολιών, περιορισμού του χώρου μόλις στα 8-10 τ.μ. περίπου. Ωστόσο, η καλαμοσκεπή, το ανεπιτήδευτο διάκοσμο γενικότερα, οι φορητές εικόνες (μερικές έχουν κάνει ήδη φτερά) καθώς και κάποια περισσότερο σημαντικά στοιχεία αρχαιολογικού ενδιαφέροντος που για ευνόητους λόγους δεν αναφέρουμε, πρέπει να προβληματίζουν τους υπερασπιστές του ναΐσκου, αφού κάθε απώλεια στερεί και ένα κομμάτι του θησαυρού αυτού. Ήδη κάποιοι που είναι στα πράγματα (και γνωρίζουν αυτά που αποφεύγουμε να δημοσιεύσουμε), έχουν αφαιρέσει από το ιερό μνημείο πολύτιμο υλικό. Δεν θα ήταν άσκοπο να αποκατασταθούν κάποιες μικρές παρεμβάσεις που έχουν γίνει και αλλοιώνουν την αρχική μορφή αυτού του αριστουργήματος, όπως το τσιμεντένιο σενάζι (αντί βένιας ή κέδρου) στο παράθυρο του ναού και το σιδερένιο αταίριαχτο πλαίσιο του παραθύρου.
Η στήλη βρίσκεται στο πλευρό των κατοίκων που επιθυμούν την πρόσβαση στο εκκλησάκι. Η Αρχαιολογική υπηρεσία πρέπει να συνεργαστεί μαζί τους, ώστε να βρεθεί άμεσα η λύση που θα προστατεύει την αναλλοίωτη φυσιογνωμία του ναΐσκου και του περιβάλλοντα χώρου, ενώ ταυτόχρονα θα υλοποιηθεί και ένα τόσο απλό έργο. Περισσότερο όμως πρέπει να φροντίσουν όλοι για τη διαφύλαξη αυτού του μοναδικού μνημείου.
Υ.Γ.: Λαμβάνοντας υπ’ όψη την παράδοση αλλά και τα σημειολογικά δεδομένα, οφείλουν οι αρμόδιοι φορείς (ΟΤΑ κ.λπ.) να προστατεύσουν από τις μπουλντόζες, τους εναπομείναντες «Αη Λιάδες», ώστε να μείνουν απόρθητοι από τους αδηφάγους εργολάβους και όλα τα κοράκια που τρέφονται με πολιτισμικό υλικό. Ας μείνει και κάποιο εκκλησάκι στην κορφή κάποιου βουνού, απάτητο, αβεβήλωτο...
