Την Πέμπτη 18 Φεβρουαρίου δύστυχος έφυγε από κοντά μας αποδημώντας εις την Ουράνιο κατοικία μία κυρία η οποία έφερε ένα βαρύ φορτίο σε όλη της την ζωή, έχοντας το όνομα Νάνση Χόρτον.
Η Νάνση όπως την αποκαλούσαμε όλη όσοι βρισκόμαστε κοντά της, ήτανε ο άνθρωπος στο πρόσωπο της οποίας εδώ και 60 περίπου χρόνια, όλοι οι προσφυγικοί Σύλλογοι της Μικρά Ασίας, Δήμοι, αλλά και απλοί πρόσφυγες, όπως και ο Δήμος Πόρου με τους πρόσφυγές του, τιμούσαν την μνήμη του πατέρα της Τζωρτζ Χόρτον, Γενικού Προξένου των Ηνωμένων Πολιτειών στη Σμύρνη, κατά τις αποφράδες ημέρες της καταστροφής και πυρπόλησής της, της « Αιωνίας Πόλης » όπως την αποκαλούσε.
Έτυχε να έχει πατέρα έναν μεγάλο φιλέλληνα ο οποίος από τα μαθητικά του χρόνια είχε σπουδάσει την Ελληνική γλώσσα και ιστορία που του έδωσαν την δυνατότητα αργότερα να βρίσκεται ως εκπρόσωπος της χώρας του σε διάφορες διπλωματικές θέσεις, είτε στην Αθήνα, είτε στην Θεσσαλονίκη. Υπήρξε ο άνθρωπος που γράφοντας τα αντικειμενικά γεγονότα της γενοκτονίας του πληθυσμού της Μ. Ασίας σε έκθεσή του στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ αφ’ενός μεν του στοίχισε την διπλωματική του καριέρα, αφετέρου δε και το ίδιο το Ελληνικό κράτος, ενώ πριν μερικά χρόνια, του είχε απονείμει το Σταυρό του Σωτήρος, ο Ελευθέριος Βενιζέλος απαγόρευσε την κυκλοφορία του ιστορικού βιβλίου του «Η μάστιγα της Ασίας», και το οποίο κυκλοφόρησε μόλις το 1969.
Η φράση του «ντρέπομαι που ανήκω στην ανθρώπινη φυλή» πιστεύω ότι θα στιγματίζει την ανθρωπότητα ακόμα και σήμερα.
Η Νάνση Χόρτον, η οποία ευτύχισε να υπερβεί τον ένα αιώνα ζωής πριν από μερικά χρόνια με πλήρη διαύγεια μυαλού αλλά και κινητικότητας, εκτός από τα τελευταία χρόνια όπου διάφορα εξωγενή γεγονότα την πίεσαν τόσο, όπως αποδείχθηκε, ώστε το τέλος της ζωής της, την οποία τόσο αγαπούσε, δεν νομίζω ότι ήτανε αντάξιό της. Ήτανε κόρη του Τζώρτζ Χόρτον και της Αικατερίνης Σακοπούλου, κόρης του Νικόλαου Σακόπουλου και της Ουρανίας Ηλιάδη από την Σμύρνη.
Ο Νικόλαος Σακόπουλος γεννήθηκε στη Μήλο το 1810. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών και εργάστηκε ως δικαστικός κλητήρας. Στη συνέχεια εστάλη ως πρόεδρος στο Προξενικό Δικαστήριο της Κωνσταντινούπολης. Το 1865 διορίσθηκε πρόξενος στα Χανιά, και εν συνεχεία ως πρεσβευτής στη Σμύρνη. Από εκεί μετατέθηκε στο Ρουτσούκιο (Εύξεινο Πόντο) και τέλος το 1874 στο Κάιρο της Αιγύπτου ως Πρόξενος. Στο Κάιρο προήχθη σε Δικαστή των Διεθνών Μεικτών Δικαστηρίων. Απεβίωσε το 1879.
Η Νάνση ήτανε ο άνθρωπος που επί πολλά χρόνια μετά την εγκατάστασή της στην Ελλάδα ασχολήθηκε με την αναζήτηση μαρτυριών γύρω από την δράση του πατέρα της, τον οποίο τόσο υπεραγαπούσε, στα θλιβερά γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής και την πυρπόληση της Αιωνίας Πόλις των ονείρων του.
Ταξίδευσε σε πολλές Ελληνικές πόλις μαζεύοντας μαρτυρίες και αναμνήσεις από μισοσβησμένες από τα χρόνια μνήμες και μαρτυρίες σχεδόν θαμμένες στο χρονοντούλαπο της ιστορίας.
Και πάντοτε σε όλες τις ομιλίες της τις χρησιμοποιούσε για να επιβεβαιωθεί αυτό που όλοι γνωρίζουμε, εκτός από μία ορισμένη κυρία για τον τρόπο εξαπονδροισμού του Ελληνικού στοιχείου και πως ο πατέρας της μέσα σε λίγες ώρες κατάφερε να διασώσει χιλιάδες ανθρώπους από την μανία των τσετών της ανατολής. Η όλη αυτή προσπάθεια ήτανε γι αυτήν ένα προσκύνημα στο παρελθόν.
Η Νάνση ήτανε μία σπουδαία ποιήτρια, που όπως και ο πατέρας της αγάπησε την Ελλάδα, αλλά και τον Πόρο όσο τίποτε άλλο. Σε αντίθεση με το Ελληνικό κράτος το οποίο μόλις πριν από 20 περίπου χρόνια της έδωσε την Ελληνική υπηκοότητα.
Ποιήματά της περιλαμβάνονται στην Ανθολογία των Αρίστων, Κολλέγιο των ποιητών, στην Επιθεώρηση Γραμμάτων του Σαββάτου, και σε αρκετές εφημερίδες. Είχε προσκληθεί από την Folger Stakespeare Library in Washington DC, και έκανε ραδιοφωνικές και φιλολογικές εκπομπές από τον σταθμό του ΒΒC. Υπήρξε πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ποιητών.
Μετά τις επανειλημμένες επισκέψεις που κάναμε στο Λεμονοδάσος εμπνεύστηκε το ποίημα «PASSAGE» το οποίο έχουνε μεταφράσει διάφοροι. Εδώ θα αναφέρω ένα στοίχο, από την μετάφραση του φίλου Άρι Αντάνη που πιστεύω ότι ανταποκρίνεται περισσότερο και στο πνεύμα της Νάνση.
Τα λεμονοπερίβολα και οι πλαγιές λαμπύριζαν
από την ιερή φωτιά που έκαιγε, θυσία
στο θυσιαστήριο μιας πρώιμης ανθοφορίας.
Η ίδια ζούσε αποτραβηγμένη από τα φώτα της δημοσιότητας, παρ’όλο που η αναγνωρησιμότητα του πατέρα της, την έφερνε τακτικά στην επικαιρότητα.
Όταν πριν από 25 περίπου χρόνια είχα την τύχη να την γνωρίσω, αλλά και την τιμή να με θεωρεί έναν άνθρωπο του στενού της περιβάλλοντος ποτέ δεν περίμενα ότι θα γνώριζα έναν άνθρωπο, τόσο ειλικρινή, τόσο ακέραιο και κυρίως τόσο αφιερωμένη στην ιστορική αλήθεια της καταστροφής του Ελληνισμού της Μ.Ασίας. Όλοι της οι λόγοι όπου την καλούσαν να ομιλήσει, ομιλούσε με την γλώσσα της αλήθειας, έστω και αν πολλές φορές αυτό ενοχλούσε, για τους υπαίτιους των θλιβερών γεγονότων, αλλά ακόμα και για την αδιαφορία των μεγάλων δυνάμεων, όπως τα είχε πληροφορηθεί από τον πατέρα της.
Στο σημείο αυτό θα αφήσω να ομιλήσει η ίδια, μέσα από την ομιλία που έκανε στον Πόρο τον Σεπτέμβριο του 2005, σε εκδήλωση του Δήμου προς τιμή των προσφύγων του Πόρου όπου ήτανε το τιμώμενο πρόσωπο.
Kε Σπυρίδων Δήμαρχε Πόρου
Θέλω να σας ευχαριστήσω για την τιμή που μου κάνατε και ιδιαίτερα σας ευχαριστώ που ενώσατε τα πιο σημαντικά κομμάτια στη ζωή του Πατέρα μου που ήτανε ο Πόρος και η Μ.Ασία. Στον Πόρο γνώρισε την ψυχή του έθνους, την λαογραφία, τα τραγούδια, τα νανουρίσματα, τα ήθη και τα έθιμα που διασώθηκαν από την αρχαία Ελλάδα. Μελέτησε επίσης την ζωή των νεραϊδών. Από την διαμονή του στον Πόρο γεννήθηκαν τρία βιβλία από τα οποία το ένα «ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ» κυκλοφορεί στην Ελλάδα στα ελληνικά.
Ο Πατέρας μου είχε ένα μυστικιστικό δεσμό με την Σμύρνη. Έλεγε ότι ήταν η Μέκκα των φιλοδοξιών του. Πως ένας Γιάνκης δέκατης γενιάς από μια κωμόπολη στα βόρεια της πολιτείας της Ν.Υόρκης σχετίστηκε τόσο με μια πόλη της Μ.Ασίας. Όταν ήταν μικρό παιδί άκουγε τον πατέρα του που διάβαζε από την Βίβλο μεταξύ των άλλων από το βιβλίο της Αποκάλυψης. Η αναφορά της Σμύρνης ως η τελευταία από τις εφτά πόλεις της Αποκάλυψης που επέζησε, έκανε βαθιά εντύπωση στο παιδί. Τον τράβηξε επίσης η γλώσσα του Ομήρου και της Σαπφώς. Πίστευε πως οι άνθρωποι έπρεπε να μάθουν την Ελληνική γλώσσα και πως κάποια μέρα θα είχαν την δυνατότητα να μιλήσουν με τον Θεό.
Για τον Χόρτον σημαντικό ήταν το θέμα του πετρελαίου αφού ολόκληρος ο πολιτισμός μας εξαρτάται από αυτό.
Εκτός από τους Γάλλους, Ιταλούς και Άγγλους που θέλανε να έχουν παραγωγικότητα στην Τουρκία ήταν λυπηρό για τον Χόρτον, πως δύο Αμερικανοί ο Τσέστερ ναύαρχος και Μπρίστον Διοικητής στον Αμερικανικό στόλο στα Τουρκικά ύδατα, είχαν τα ίδια σχέδια για τα πετρέλαια και τους σιδηροδρόμους. Απαγόρευσαν στους δημοσιογράφους να δημοσιεύσουν τα αληθινά γεγονότα.
Όταν κάνω ομιλίες δεν αναφέρω το έργο διάσωσης που έκανε ο πατέρας μου. Ακόμα και σήμερα άνθρωποι που ακούνε το όνομά του λένε πως σώθηκαν από αυτόν. Κάποιος που σώθηκε μου είπε πως ο Χόρτον έβαλε εκατοντάδες Αμερικανικές σημαίες σε ψαρόβαρκες και άλλα καράβια και είπε σε πλήθη γυναικών και παιδιών να τον συναντήσουν σε ένα σημείο στο λιμάνι όπου τους έβαλε στις βάρκες και κατέφυγαν στα νησιά.
Δεν ξεχνάμε επίσης ότι μερικοί αξιωματικοί του Αμερικανικού ναυτικού βοήθησαν να σωθούν ανθρώπινες ζωές και να μην παραβλέψω τους Γιαπωνέζους που όχι μόνο πήραν ανθρώπους μα έριξαν φορτίο να πάρουν άλλους.
Ο Χόρτον είπε: “πιστεύω ότι θα μπορούσαμε να είχαμε αποκτήσει το μερίδιό μας με τρόπους λιγότερο εγκληματικούς. Μία σκέψη με παρηγορεί στην υπόλοιπη ζωή μου, ότι όσα ελαττώματα και αν έχω σαν άνθρωπος, ποτέ δεν πρόδωσα τον Χριστό μου για τριάκοντα αργύρια.”
Νάνση, ας είναι ελαφρύ το χώμα της Αμερικανικής γης, το χώμα του πατέρα σου, που θα σε σκεπάζει.
Γιώργος Αθανασίου
